Lưu ý những tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ truyền thống KN120039

Khác với kiến trúc nhà ở hiện đại, kiến trúc nhà thờ họ có kiểu dáng gần giống với nhà ở truyền thống Việt Nam nhưng vẫn có nhiều nét riêng biệt trở thành quy chuẩn, đặc trưng. Xét về tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ, chúng ta phải tìm hiểu đầy đủ cả tiêu chuẩn về kiến trúc, kết cấu, công năng và những yếu tố phong thủy quan trọng vì đây là công trình mang tính tâm linh và mang giá trị nhân văn sâu sắc.

Tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ theo kiến trúc

Về kiến trúc đòi hỏi những tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ riêng khác với các mẫu nhà 3 gian truyền thống

- Quy mô nhà thờ họ: Không có tiêu chuẩn nào về quy mô nhà thờ họ, điều này phụ thuộc vào tiềm lực kinh tế của dòng họ và số lượng thành viên của dòng họ cần không gian rộng hay không. Thông thường các dòng họ chỉ xây nhà thờ với tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ về quy mô diện tích khoảng 60 – 80m2, có thể làm 1 tầng 4 mái hoặc 2 tầng – 8 mái, xây từ 3 – 5 gian, kích thước gian giữa 5,5m, gian bên 2.7m, khẩu độ 4,5m, số diện tích còn lại sẽ giành cho sân vườn (nhà bia, cuốn thư, tiểu cảnh, gác chuông…) hoặc làm thêm cả phần hậu cung.

Về cơ bản nhà thờ họ mang tính chất cộng đồng chung khá giống với kiểu dáng của nhà ở dân gian người Việt xưa, tuy nhiên hiện nay về chất liệu đã có sự đa dạng hơn xưa.

- Kiến trúc mái:

Theo tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ thì những kiểu nhà 4 mái sẽ uốn cong mềm mại

Đối với công trình nhà thờ họ thì sẽ có kiến trúc mái khá đa dạng, công trình nhà 2 mái sẽ có đôi chút khác với mẫu 4 mái, 8 mái. Đối với tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ với kiến trúc hai mái truyền thống thì: Triền mái chuẩn kiến trúc cổ Việt Nam sẽ thẳng, không cong trong khi công trình nhà thờ 4 mái, 8 mái thì có hếch lên ở góc mái tạo độ cong và sự thoát tục. Phần mái lớn và thường chiếm tới 2/3 chiều cao mặt đứng công trình. Góc mái của công trình nhà 4 mái, 8 mái tức “ tàu đạo” làm cong uốn ngược, còn được gọi là đạo quật.

Kiểu nhà thờ họ với kiến trúc nhà 2 tầng 8 mái sang trọng

Đối với nhà thờ họ thì những hoa văn được trang trí trên phần mái thường đơn giản hơn so với các công trình Đền, Chùa, Đình, Miếu và thường không chạm Rồng. Những hoa văn đặc trưng thuộc tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ đó là: Mặt Nguyệt, Đại tự, Vân mây… thường đặt chính giữa mái. Tiếp theo là các bờ nóc có đặt gạch hoa chanh, đỉnh mái gắn con kìm ở hai đầu bờ nóc, con sô ở chỗ bờ quyết (bờ guột), con náp, hay lạc long thủy quái….các con giống này luôn là hình tượng thể hiện tinh thần ngôi nhà. Phần diềm mái có chi tiết hoa văn trang trí riêng gọi là diềm mái.

- Hoa văn trang trí, chạm khắc: Ngoài tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ về trang trí mái như đã nói còn có phần trang trí chạm khắc hoa văn trên các thanh quá giang, vì kèo chồng rường…

Tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ quan trọng nhất về kiến trúc là cách trang trí hoa văn

Trong kiến trúc cổ Việt Nam, chạm trổ, hoa văn trang trí là phần rất quan trọng, nó thể hiện tinh thần, nét đặc trưng trong từng loại công trình, nét văn hóa cuuar từng vùng miền. Kiến trúc dân gian Việt Nam thường để mộc màu gỗ hay quét sơn ta bảo vệ có màu nâu, thích chạm trổ những hình thù long, ly, quy, phụng hay hoa văn tùng, cúc, trúc, mai, vân mây, hoa sen… Đối với kiến trúc nhà thờ họ thì các hoa văn thường thể hiện hình ảnh hoa lá vân mây uốn lượn tinh tế… Hiện nay để giảm chi phí xây dựng thì có thêm kiến trúc nhà thờ họ bằng bê tông giả gỗ, các phù điêu có thể được đúc sẵn bằng bê tông từ khuôn cao su non có thể được nghệ nhân đắp trực tiếp bằng tay.

Mô phỏng thước tầm dùng để xây dựng nhà thờ họ và các công trình truyền thống tiêu biểu

- Sử dụng thước tầm: Nói đến tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ không thể quên vai trò của thước tầm - là một loại thước được sử dụng phổ biến trong kiến trúc cổ Việt Nam, sử dụng một thanh thước bằng tre được đánh dấu mực để ghi lại các kích thước chủ yếu của vì kèo và của bộ khung nhà. Dựa trên kích thước này để sau gia chủ có thể sửa chữa thay thế các bộ phận hoặc làm lại nhà, thước tầm được cất giữ bằng cách gác trên vị trí cao dưới mái nhà. Các kích thước để làm lên một công trình nhà thờ họ, từ đường, chùa, đình, miếu, lăng mộ…đều dựa trên một tiêu chuần là thước tầm – một cây thước được tính toán và nghiên cứu theo phong thủy đặc biệt phù hợp theo kích thước cơ thể gia chủ. Sử dụng thước tầm trong đo đạc kích thước xây dựng mang lại tỷ lệ đẹp nhất, cân xứng nhất của ngôi nhà với gia chủ.

Tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ về kết cấu

Bản vẽ sơ đồ mô phỏng kết cấu theo tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ chính xác

1. Chi tiết cột: Cột là phần đỡ chính, chịu lực toàn bộ khối lượng của công trình đều đặt lên cột. Cột tròn to và phình ra ở giữa. Tiết diện của cột trụ thường là dáng tròn nhưng cũng có khi dùng cột dáng vuông. Sức nặng của công trình được đặt lên cột, cột đặt lên các đế chân cột chứ không chôn cột sâu xuống nền như là làm nhà ở và chính độ chắc chắn, to khỏe của cột làm công trình ổn định và vững vàng. Cột là phần chịu lực chính cho toàn bộ ngôi nhà, trong tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ thường có những loại cột sau:

- Cột cái: Là những cât cột chính của nhà đặt ở hai đầy nhịp chính tạo chiều sâu cho gian giữa, thân cột tròn, to và mập nhất. Phần nối giữa hai cột cái được gọi là câu đầu.

- Cột quân hay cột con: Là phần cột phụ ngắn hơn một cáu, vị trí nằm ở đầu các nhịp phụ giữa hai bên nhịp chính. Về chiều cao của cột con thấp và nhỏ hơn cột cái để tạo ra độ dốc của mái nhà. Nối giữa cột con và cột cái bằng xà nách.

- Cột hiên: nằm ở hiên nhà (thềm nhà), ngắn hơn cột con. Nối giữa cột hiên và cột con bằng kẻ bẩy.

Theo tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ, cột nhà được chia thành 3 loại cột chính 

2. Chi tiết Kèo: Với tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ chú trọng vào khung vì kèo, phần mái nhà được xây dựng theo các vì nhà, các vì nhà được dựng lên và nối với nhau bằng các xà ngang và xà ngưỡng tạo thành mọt hình hộp cấu thành lên mái nhà. Vì kèo nhà chính là đơn vị cơ bản khi nói đến kích thước ngôi nhà, giữa hai vì kèo nhà gọi là “gian” . Vì nhà ở mỗi địa phương hay mỗi vùng miền có kết cấu khác nhau nên để tạo ra nét đặc trưng riêng trong văn hóa tín ngưỡng, tuy nhiên nhìn chung vẫn tuân thủ các qquy thức côt của kiến trúc truyền thống Việt Nam.

3. Chi tiết Xà: hay còn gọi là các giằng ngang chịu kéo dùng để liên kết các cột chính, cột quân, cột hiên với nhau. Xà gồm các loại xà nằm trong và ngoài khung vuông góc với khung:

- Xà nằm trong khung sẽ được đặt ở cao độ đỉnh các cột quân liên kết giữa cột cái và cột quân. Những loại xà nằm trong khung bao gồm:

+ Xà lòng cũng được gọi là câu đầu hay chếnh: dùng để liên kết các cột cái với nhau.

+ Xà nách hay tên gọi khác là thuận: dùng để liên kết cột cái với cột quân.

- Xà nằm ngoài khung gồm có các loại sau:

+ Xà thượng: được đặt ở vị trí liên kết đỉnh cột cái, song song với chiều dài của ngôi nhà.

+ Xà hạ hay còn gọi là xà đại: được đặt ở vị trí liên kết các cột cái với cột quân tại cao độ đỉnh của cột quân. Nằm ở gần sát vị trí liên kết giữa xà lòng, xà nách vào cột cái. Xà hạ cũng song song với chiều dài của ngôi nhà.

+ Xà tử thượng (loại xà nằm trên cột quân): Nối các cột quân của khung ở phía trên

+ Xà tử hạ (loại xà nằm dưới cột quân): nối các cột quân của khung ở phía dưới, tại điểm cao ngay trên hệ cửa bức bàn.

+ Xà ngưỡng: liên kết các cột  con tại điểm ngưỡng cửa. Xà ngưỡng có nhiệm vụ đỡ gần như toàn bộ hệ thống cửa bức bàn.

+ Xà hiên: Nối các cột hiên của khung.

Một số chi tiết kết cấu nhà thờ họ có tên gọi lạ theo tiêu chuẩn truyền thống từ xưa

4. Kẻ: Theo tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ quy định kẻ là các loại dầm đơn được bố trí theo phương chép của mái nhà, kẻ sẽ được gác lên các cột bởi các mối mộng chắc chắn, có các loại kẻ sau:

- Kẻ ngồi: là loại kẻ gác từ cột cái sang cột quân, tạo hệ thống liên kết vững chắc trên mái đỡ.

- Kẻ hiên: là loại kẻ được gác từ cột quân sang cột hiên. Một phần của kẻ hiên được kéo dài đâm xuyên qua cột hiên để đỡ phần chân mái.

5. Bảy (hay bảy hậu hoặc bảy hiên): chính là phần dầm nằm trong khung, được gắn vào cột quân phần liên kết phía sau nhà, và có nhiệm vụ đỡ phần mái vẩy. Đối với tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ thì dùng tiền kẻ, hậu bảy, đối với các công trình kiến trúc Đình, Chùa do không có cột hiên và 4 mặt mái hiên thông thoáng nên dùng bảy hiên.

6. Hoành, dui, mè: đều là các dầm có nhiệm vụ đỡ mái nhà, trong đó hoành là loại dầm chính được đặt nằm ngang theo chiều dài nhà, vuông góc với khung nhà. Dui là phần dầm phụ đặt dọc chiều dốc mái giao với hoành, đặt gối lên hoành. Mè là dầm phụ nhỏ nhất được đặt gối lên dui, song song với hoành, khoảng cách giữa các mè là nhỏ nhất, vừa đủ để lợp ngói.

7. Các bộ phận kết cấu khác

Khi thiết kế nhà thờ họ cần chú ý những tiêu chuẩn riêng về kết cấu khác với kết cấu nhà dân dụng

- Con rường là các đoạn gối đỡ mái dạng dầm gỗ hộp để đỡ hoành mái, được đặt chồng lên nhau. Chiều dài của chúng thu ngắn dần cân theo chiều vát của mái, càng các con rường bên trên càng ngắn. Ở vì nóc các con rường nằm chồng lên câu đầu.

- Con lợn còn gọi là rường bụng lợn: trong tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ, con lợn là con rường trên cùng, gối lên con rường bên dưới qua hai đoạn cột ngắn gọi là trụ trốn, và làm nhiệm vụ đỡ xà nóc (thượng lương). Bên dưới rường bụng lợn (giữa hai trụ trốn) là ván lá đề thường để điêu khắc trang trí. Con lợn có thể được thay bằng giá chiêng.

- Rường cụt là loại rường nằm ở vì nách (giữa cột cái và cột quân), chúng nằm chồng trên xà nách, chúng cũng đỡ hoành và vẫn thu dần chiều dài khi lên cao theo độ dốc mái.

- Cửa bức bàn
- Con tiện
- Dạ tàu
- Đầu đao

Tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ về công năng

Bản vẽ công năng theo tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ được kiến trúc angcovat thiết kế

Đối với nhà thờ họ 3 gian: chia thành 3 không gian rõ rệt tương ứng với 3 chức năng và nội thất khác nhau.

Gian thờ chính đặt ở chính giữa:

Tại gian thờ chính thông thường bàn thờ tổ được làm 2 cấp hoặc 3 cấp. Cấp 1 ở ngoài thông là bàn ô sa, án gian thờ hoặc sập thờ. Cấp 2 thông thường là 1 bàn án hành hoặc 1 chiếc kệ đặt trên bàn thờ chính dùng để đặt ngai thờ và bài vị tổ.

Bàn thờ án hành thông thường cao 1m47. Theo tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ thường đặt bàn thờ này ở trong cùng gian thờ chính cao nhất dùng để đặt ngai thờ hoặc khám thờ ở chính giữa.

Phía trước bàn thờ án hành là bàn thờ ô sa, thông thường cao 1m27. Bàn thờ này đặt ở gian chính, được bài trí bộ đồ thờ tam sự, ngũ sự, mâm bồng, óng hương, đài nến, bát hương, đỉnh đồng…

Theo tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ 3 gian, công năng được bố trí theo cách thờ cúng

Hai bên gian hồi:

Hai gian thờ bên tả và hữu nhà thờ họ thường một bên sẽ lập một thờ bà cô, ông mãnh và một bên lập bàn thờ cho nhà chi trường hoặc một bàn thờ bà mẹ việt nam anh hùng. Bà cô ông mãnh là từ dân gian dùng cho những người chết trẻ, chưa lập gia đình. Người ta cho rằng vì chết trẻ nên bà cô ông mãnh rất linh thiêng.

Thiết kế nhà thờ họ kết hợp công trình nhà ngang với công năng phụ

Thông thường với tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ 3 gian sẽ có thêm một nhà ngang phụ gần như vuông góc với nhà chính để làm nơi tiếp khách, nấu nướng hoặc sẽ có thêm một phòng ngủ. Nhà ngang này cũng thường là chia theo gian tương ứng với công năng. Vì nhà thờ họ còn là nơi diễn ra các buổi họp của họ, ăn giỗ họ… nên khu vực bếp nấu và sân để ăn uống là không thể thiếu.

Tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ theo phong thủy

Theo phong thủy tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ cần lưu ý về đất đai, hướng và kiểu dáng nhà thờ

- Địa thế đất : Địa thế đất được hiểu là vị trí thiết kế và xây dựng nhà thờ họ. Lựa chọn được địa thế đất tốt, long mạch phù hợp để xây dựng nhà thờ sẽ giúp con cháu sau này làm ăn hưng thịnh, gặp may mắn trong cuộc sống và công việc. Để có thể tìm kiếm được mảnh đất có địa thế tốt cần tìm các chuyên gia phong thủy uy tín.

Theo tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ, thế đất được coi là đẹp khi có thế “nghênh thủy tựa sơn”, phía sau cao hơn phía trước, thế tay ngai (tả Thanh Long, hữu Bạch Hổ), đồng thời mặt trước thoáng đãng có dòng lưu thủy từ phải qua trái và có tiền án.

- Hình thể công trình : Chúng ta thường bắt gặp thiết kế nhà thờ họ mang hình thể chữ “đinh, công, quốc”. Đối với các nhà thờ của dòng họ tộc thường được thiết kế theo chữ “đinh”. Ngoài ra trong yếu tố hình thể chúng ta còn xét đến ngoại cảnh bên ngoài như đường sá, các nhà bên cạnh, đằng trước và đằng sau….để tạo nên sự hài hòa trong thổng thể kiến trúc nhà thờ, từ đường họ tộc.

- Về phong thủy công năng: Bố trí các gian thờ ở chính giữa và 2 bên tả hữu gồm các vật dụng thờ cúng đúng phong thủy, đúng với ban thờ, đối tượng thờ.

Kiến trúc nhà thờ họ có một số đặc trưng riêng cũng là một số tiêu chuẩn cần được tuân thủ để duy trì, phát huy tinh thần, nét đẹp trong tín ngưỡng văn hóa dân tộc. Những tiêu chuẩn thiết kế nhà thờ họ hiện nay hầu hết vẫn được lưu ý và tuân thủ khi xây dựng tuy nhiên có nhiều sự thay đổi về vật liệu xây dựng được cho rằng phù hợp hơn với xã hội hiện đại.